Հայաստանը հողերի ապապետականացում սկսեց իրականացնել 1991 թ.` անկախացումից անմիջապես հետո: Կարճ ժամանակահատվածում հողը սեփականաշնորհելով՝ սկիզբ դրվեց երկրում պետական գույքի մասնավորեցմանը: Այս տարիներին երկիրը գտնվում էր սոցիալական ծանր վիճակում, և բնակչությանը պարենով ապահովելու խնդիր կար։ Հողի սեփականաշնորհման գործընթացն իրականացվեց մինչև 1992 թ.: Հողի սեփականատեր կարող էր դառնալ յուրաքանչյուր գյուղացի, ով նման ցանկություն հայտներ։ Սակայն գյուղատնտեսության ոլորտում առկա մյուս օղակների ձևավորումը` ներառյալ իրացնող օղակների սեփականաշնորհումը, տևեց շատ ավելի երկար, ինչը հանգեցրեց ոլորտի անհամաչափ զարգացման:

Իրավիճակ

Այսօր մասնավոր հողատարածքների հազարավոր հեկտարներ գյուղացին չի մշակում: Գյուղատնտեսության նախարարության տվյալների համաձայն` շուրջ 437 հազար հեկտար ցանքատարածություններից մշակվում են ընդամենը 318 հազարը: Դա նշանակում է, որ մոտ 120 հազար հեկտարը անմշակ վիճակում են, ինչը կարող է վերարտադրության խնդիրներ առաջացնել: Գյուղացիները հողը չմշակելու իրենց հիմնավորումներն ունեն: Գյուղատնտեսությամբ զբաղվելու փոխարեն նրանք գերադասում են մեկնել արտագնա աշխատանքի, քանի որ հողատարածքն այսօր շատերի համար դարձել է մի հողակտոր, որից կանոնավոր եկամուտ ստանալը բարդ գործընթաց է: Ապահովագրված չլինելով բնական աղետներից՝ գյուղացին վստահ չէ, որ ստացված արդյունքով կծածկի իր բոլոր ծախսերը՝ սերմերի և թունաքիմիկատների արժեքը, գյուղտեխնիկայի վարձակալությունը, ոռոգման ջրի սակագինը, հողի հարկը և այլն:

Ոլորտի երկարաժամկետ և կայուն զարգացումն ապահովելու համար Հայաստանում չկա անհրաժեշտ համակարգված և հետևողական քաղաքականություն։ Մասնավոր կապիտալի ընդգրկումն այս ոլորտում չափազանց փոքր է, իսկ ոլորտի ֆինանսավորման պահանջարկը՝ չափազանց մեծ։ Պետական միջոցները, իրենց սահմանափակ ծավալներով, չեն կարող ապահովել բավարար մակարդակ: Այնուամենայնիվ, գյուղատնտեսության ոլոտում խնդիրները նվազեցնելու նպատակով արդեն 20 տարի է` կառավարությունը գործակցում է տեղական բանկերից մեկի հետ, որը գյուղացիներին վարկեր է տրամադրում: Ըստ բանկի տրամադրած տվյալների` միայն այս բանկը 20 տարիների ընթացքում տրամադրել է շուրջ 526 հազար վարկ՝ ընդհանուր շուրջ 355 մլրդ դրամի: Վարկը տրամադրվում է տարեկան 14%-ով, որից 6%-ը սուբսիդավորում է պետությունը։ Գյուղացիներին վարկեր են տրամադրում նաև տեղական այլ բանկեր և վարկային կազմակերպություններ։ Սակայն դա չի իրականացվում պետական ծրագրերի շրջանակներում: Ագրոբիզնեսի շահերը պաշտպանող կառույցները նշում են, որ բանկերն ու վարկային կազմակերպությունները գյուղացու հետ թափանցիկ չեն աշխատում. կիրառում են վարկավորման բարդացված գործիքներ, ինչը վարկառուին սխալ պատկերացում է տալիս իր վերցրած վարկի իրական արժեքի մասին։ Մինչդեռ բանկի ներկայացուցիչները պնդում են, թե գյուղացին տեղյակ է՝ որքան տոկոս է վճարում վարկի համար, բայց համակերպվում է միջնորդավճարների հետ: Ըստ գյուղատնտեսների, վերջին տարիներին գյուղատնտեսության խնդիրներից է նաև այն, որ գյուղացիները սկսել են գերշահագործել հողը՝ ստանալով ավելի շատ բերք, քան թույլատրելի է տվյալ ցանքատարածքից: Իսկ գերշահագործվող հողերին սպառնում է անապատացումը։

Աղբյուր` Հայաստանի գյուղատնտեսության նախարարություն, 2016  

Պատմական ակնարկ

Անկախացումից հետո Հայաստանը շատ արագ ընդունեց նոր Հողային օրենսգիրք և «Գյուղացիական կոլեկտիվ տնտեսությունների մասին» հատուկ օրենք։ Հիմնվելով այդ օրենքի վրա՝ 1991-1992 թթ. լուծարվեցին գործող 865 կոլեկտիվ ու պետական տնտեսությունները, և դրանց փոխարեն ձևավորվեցին 320 հազարից ավելի անհատական տնտեսություններ: Հողերի 66%-ը և անասունների 80%-ը փոխանցվեց այդ տնտեսություններին։ Հողի սեփականաշնորհումը սկսվեց 90-ակաների տնտեսական ճգնաժամի պայմաններում, ինչը կարողացավ գյուղական բնակչությանն ապահովել աշխատանքով և մեղմեց սովի վտանգը։

Այսօր գյուղոլորտը զարգացնելու և առավելագույն արդյունքի հասնելու համար գյուղնախարարությունը փորձում է զարգացնել կոոպերատիվների զարգացման քաղաքականությունը։ Խոսքը կամավոր հիմքերով ստեղծվող կառույցների մասին է, որոնց անդամների միջև կիսվում է թե՛ օգուտը, թե՛ վնասը:

Փաստարկ

2015 թ. Հայաստանի Ազգային ժողովն ընդունեց «Գյուղատնտեսական կոոպերատիվների մասին» օրենքը։ Գյուղատնտեսության նախարարությունում ստեղծվեց գյուղատնտեսական կոոպերատիվների աջակցության կառուցվածքային ստորաբաժանում։ Հայաստանում գործում են շուրջ 270 գյուղատնտեսական կոոպերատիվներ, որոնց հիմնական ուղղվածությունն է կաթի մթերումը, պտղաբուծությունը, բանջարաբուծությունը, հացահատիկային մշակաբույսերի աճեցումը, մեղվաբուծությունը, գյուղատնտեսական տեխնիկայի միջոցով ծառայությունների մատուցումը և արոտավայրերի կառավարումը: 2015 թ. հունվարից Հայաստանում մեկնարկել է Եվրոպական հարևանության գյուղատնտեսության և գյուղի զարգացման եռամյա ծրագիրը (ENPARD)՝ Եվրամիության և Ավստրիայի զարգացման գործակալության համատեղ աջակցությամբ։ Ծրագրի իրականացման ընթացքում 20 մլն եվրո բյուջետային աջակցություն կտրամադրվի Հայաստանի կառավարությանը գյուղատնտեսության և գյուղական համայնքների կայուն ու համապարփակ զարգացման համար: Միևնույն ժամանակ 5 մլն եվրո օժանդակություն կցուցաբերվի գյուղատնտեսության նախարարությանը` Հայաստանում ֆերﬔրների խմբերի և գյուղմթերքների արժեքային շղթաների բարելավման նպատակով: 2016-ի համար նախատեսված գումարը` 7 ﬕլիոն եվրոյի չափով, արդեն փոխանցվել է Հայաստանի կառավարությանը:

Հղումների պահոց

• Գյուղատնտեսության խնդիրները եւ զարգացման հեռանկարները
• Գյուղանտեսության նախարարության «Գյուղատնտեսական կոոպերացիա» ձևավորելու քաղաքականության մասին
• Հայաստանի գյուղատնտեսության զարգացման սոցիալական և մշակութային բաղադրիչները

Ամփոփեց Արմինե Ավետիսյանը

Պատասխանատու խմբագիր` Սուրեն Դեհերյան

© Ampop.am կայքի նյութերի եւ վիզուալ պատկերների հեղինակային իրավունքը պատկանում է «Լրագրողներ հանուն ապագայի» ՀԿ-ը: Արգելվում է օգտագործել Ամփոփի նյութերն ու վիզուալ պատկերները առանց պատշաճ հղման: Առցանց այլ հարթակներում Ամփոփի պատրաստած և տարբերանշանը կրող վիզուալ պատկերները հնարավոր է վերբեռնել միայն ԼՀԱ-ի հետ համապատասխան համաձայնության դեպքում:

Հրապարակվել է` 11/10/2016