Հյուսիս-հարավ ծրագրի ավարտը Հայաստանում քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները կասկածի տակ են դնում: 556 կմ երկարությամբ ավտոճանապարհը Իրանի հետ սահմանից կձգվի մինչեւ Վրաստանի սահման՝ դարձնելով Հայաստանը միջազգային տրանսպորտային միջանցքների տարանցիկ երկիր: Սա, իհարկե, առայժմ միայն թղթի վրա: Շինարարությունը սկսվել է 2012թ. եւ ի սկզբանե աշխատանքների ավարտը նախատեսված է եղել 2019 թ.: Սակայն հինգ տարվա ընթացքում հնարավոր է եղել կառուցել ընդհանուր մայրուղու ընդամենը 5,6%-ը: Ո՞վ եւ ինչո՞ւ է խախտում ժամկետները, փորձել են պարզել Աստղիկ Գեւորգյանը եւ Սուրեն Դեհերյանը: 

թարմացված է հոկտեմբերի 6-ին

Հյուսիս-հարավ ճանապարհային միջանցքի ներդրումային ծրագիրը պաշտոնապես մեկնարկել է 2009 թ. աշնանը՝ Հայաստանի կառավարության եւ Ասիական զարգացման բանկի (ԱԶԲ) միջեւ կնքված վարկային համաձայնագրի ստորագրումից հետո: Ծրագրի վարկատուներ են նաեւ՝ Եվրոպական ներդրումային բանկը (ԵՆԲ), Եվրասիական զարգացման բանկը (ԵԶԲ) եւ Վերակառուցման եւ զարգացման եվրոպական բանկը (ՎԶԵԲ): Ծրագիրն իրականացվում է «Տրանսպորտային ծրագրերի իրականացման կազմակերպություն» պետական ոչ առևտրային կազմակերպության (ՊՈԱԿ) կողմից, որը ենթարկվում է ՀՀ տրանսպորտի, կապի և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների նախարարությանը:

Ճանապարհը պետք է կապվի վրացական մայրուղու հետ, որն էլ իր հերթին ձգվի դեպի Սեւ ծովի ափին գտնվող երկրի ամենամեծ նավահանգիստներ՝ Բաթումի եւ Փոթի: Սակայն Հյուսիս-հարավը Հայաստանի համար ոչ միայն կարեւոր տնտեսական, այլեւ կարեւոր աշխարհաքաղաքական նշանակություն ունի:

Ի սկզբանե նախագծի բյուջեն կազմել է 962 միլիոն դոլար: Սակայն շինարարության տարիներին բյուջեի վերանայման կարիք է եղել: Արդյունքում, նախագծի արժեքն աճել է մինչեւ 1,5 մլրդ դոլար: Առայժմ ծախսվել է 150,3 մլն դոլարի եւ 23,14 մլն եվրոյի չափով գումար, ինչը կազմում է ընդհանուր բյուջեի մոտ 11,6%-ը: Այս պահին կառուցվել եւ վերակառուցվել է ընդամենը 31 կմ ճանապարհահատված: Իսկ առջեւում դեռ 525 կմ էլ կա, որի մեծ մասը պետք է զրոյից սկսել:

Այս տարվա մարտին Հայաստանի վարչապետ Կարեն Կարապետյանը դժգոհեց ճանապարհի կառուցման տեմպերից: Ասում են, թե նա նույնիսկ անիմաստ է համարել նախագծի շարունակումը նման տեմպերով: Սակայն քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչները կարծում են, որ վարչապետը պարզապես փորձում է թոթափել իր մեղքի բաժինը: Հայաստանում ԱԶԲ ծրագրերը մոնիտորինգի ենթարկող ՀԿ-ների ֆորումի համակարգող, բնապահպան Սիլվա Ադամյանի կարծիքով, ծրագրի իրականացման խնդիրը կառավարման մեջ է: «Կառավարությունը պատշաճ կամք չի դրսեւորում՝ վերահսկելու շինարարության որակն ու ժամկետները, իսկ վարկատուները չունեն վերահսկողության մեխանիզմներ»:

Ըստ ՎԶԵԲ-ի հետ կնքած 500 մլն դոլար արժողությամբ վարկային պայմանագրի՝ որպես գործողությունների նախնական ժամկետ սահմանված էր 2009 թ-ից մինչեւ 2017 թ-ի դեկտեմբերի 31-ը: Այսինքն, այս ընթացքում Հայաստանը պետք է ավարտին հասցներ փաստաթղթով համաձայնեցված հատվածների շինարարությունը: Իսկ քանի որ այն հետաձգվել է երեք տարով, 2012թ. Հայաստանը ԱԶԲ-ին վճարեց 300 000 դոլարի չափով տուգանք` չօգտագործված վարկի համար:

2013 թ. Հայաստանի Վերահսկիչ պալատը բազմաթիվ խախտումներ արձանագրեց ավտոմայրուղու կառուցման գործում: Աշխատանքներն իրականացնում էր իսպանական «Իզոլյուքս Կորսան» ընկերությունը, իսկ տեխնիկական վերահսկողությունը՝ ֆրանսիական «Սաֆեժը»: Հայտարարվեց, որ ճանապարհաշինարարները չեն ապահովում բետոնե շերտի պահանջվող հաստությունն ու որակը, կառուցումն իրականացվում է տեխնիկական խախտումներով,  ջրահեռացում չի ապահովվում եւ այլն: Արդյունքում պաշտոնից ազատվեց ծրագրի իրականացման ՊՈԱԿ-ի գործադիր տնօրենը, իսկ շինարարությունը ժամանակավորապես դադարեցվեց:

Ծրագրի իրականացման հետաձգումը կապվում է նաեւ կոռուպցիոն ռիսկերի հետ: «Ես չեմ ցանկանում ողջ մեղքը բարդել գործող կառավարության վրա, սակայն կառավարությունը պետք է գոնե տեղյակ լինի, թե ինչու են փոխվել աշխատանքի հանձնման ժամկետները, ինչպես նաեւ, թե ինչն է հանգեցրել ծրագրի արժեքի փոփոխության: Եթե ամեն ինչ ժամկետների մեջ կազմակերպված լիներ, մայրուղին կկառուցվեր նախատեսված գումարով», – ասաց Սիլվա Ադամյանը:

Ֆորումը, որի կազմում գրեթե մեկ տասնյակ տեղական հասարակական կազմակերպություններ կան, սույն ծրագիրը 2009 թ-ից կամավոր հիմունքներով մոնիտորինգի է ենթարկում: Նրանում ընդգրկված են բնապահպաններ, ճանապարհաշինության մասնագետներ եւ այլն:

«Եթե երկիրը սրտացավորեն վերաբերվի իրականացվող ծրագրերին, ապա վարկատուները եւ կապալառուները եւս համապատասխան վերաբերմունք կդրսեւորեն», – վստահ է Ադամյանը: Բնապահպանը օրինակներ է բերում տարբեր երկրներում բացասական արդյունք գրանցած ծրագրերից, որոնք արձանագրվել են իր եւ ԱԶԲ ծրագրերի միջազգային ֆորումի ցանցում ընդգրկված նրա գործընկերների կողմից: «Այս օրինակները հաշվի առնելով՝ սկսեցինք ուշադիր հետեւել Հայաստանում Հյուսիս-հարավ ծրագրի իրականացմանը, քանի որ այս ճանապարհը ռազմավարական կարեւոր նշանակություն ունի երկրի համար. այն պետք է «Մետաքսի ճանապարհի» մաս դառնա», – Ամփոփի թղթակցին ասում է Ադամյանը:

Հոկտեմբերի 5-ին կառավարության որոշմամբ, Հյուսիս-հարավ ավտոմայրուղու 2-րդ և 3-րդ տրանշերի կառուցումը երկարաձգվեց մինչև 2019թ. սեպտեմբերի 14-ը: Այսինքն, Ասիական զարգացման բանկի հետ կնքված «Ծրագիր 2» վարկային համաձայնագրի կատարման ժամկետը երկարացվեց 27 ամսով, իսկ «Ծրագիր 3»-ինը՝ 21 ամսով:

Ի՞նչ նշանակություն ունի Հյուսիս-հարավը Հայաստանի համար

Հյուսիս-հարավ մայրուղու առաջնային խնդիրը Հայաստանի եւ Վրաստանի տարածքներով դեպի Սև ծով, իսկ այնուհետև եվրոպական երկրներ ելք ապահովելն է: Ծրագրի մյուս հավակնոտ խնդիրը Եվրոպա-Հարավային Կովկաս-Ասիա ճանապարհային հաղորդակցության բարելավումն է:

Ըստ ԱԶԲ-ի պաշտոնական հայտարարության, Հյուսիս-հարավ միջանցքի հիմնական նպատակն այնպիսի ավտոմայրուղի կառուցելն է, որը կհամապատասխանի երկրի երկարաժամկետ պահանջներին: Մայրուղու որոշ հատվածներ կունենան բետոնե շերտ, ինչը կերկարացնի ճանապարհի ծառայողական կյանքը մինչեւ 30 տարի: Իսկ ծանրաբեռնված հատվածները բաղկացած կլինեն չորս երթուղիներից՝ առավելագույնս բավարարելու Հայաստանի տարածքով արտահանումների պահանջները:

Հայաստանի հյուսիսը հարավին կապող ներկայիս ճանապարհը լեռնային է՝ շատ ոլորաններով, վայրէջքներով ու վերելքներով: Հաշվի առնելով արագության սահմանափակումը՝ այս ճանապարհը հնարավոր է անցնել մոտ 10 ժամում: Նոր մայրուղին, ըստ ծրագրի պատասխանատուների, հնարավորություն կտա այն անցնել 4-5 ժամվա ընթացքում:

«Հյուսիս-հարավ ճանապարհային միջանցքը ծավալով ու բնույթով աննախադեպ էր։ Ենթադրում էր, օրինակ, այնպիսի կոմպոնենտներ, ինչպիսիք են` հողերի օտարման տարաբնակեցման ծրագիրը, որը մինչ այժմ այդ ծավալով և այդ պահանջներով չէր իրականացվել։ Նույն Տրանշ 1, Տրանշ 2 հատվածներում ազդեցության ենթարկված հողերի ձեռքբերման ու օտարման գործընթացը տևեց մոտ 4 տարի», – Sputnik Արմենիայի հետ զրույցում ասել է ՊՈԱԿ-ի տնօրենի ժամանակավոր պաշտոնակատար Վարդան Կարապետյանը:

Բնապահպան Սիլվա Ադամյանը գտնում է, որ Հյուսիս-հարավ ավտոմայրուղին կարող է օգտագործվել թե՛ որպես միջազգային տրանսպորտային միջանցք Պարսից ծոցի եւ Սեւ ծովի միջեւ, թե՛ որպես առավել խոշոր Հյուսիս-հարավ նույնանուն մայրուղու միջանկյալ հատված: Վերջինիս նախաձեռնողներն են՝ Ռուսաստանը, Իրանն ու Հնդկաստանը:

Պարսից ծոցը Սեւ ծովին միացնող տրանսպորտային միջանցքի ծրագիրն առաջ է քաշել Իրանը, որպեսզի Հայաստանի եւ Վրաստանի տարածքով բեռնափոխադրումներ իրականացնի դեպի Բուլղարիա, Հունաստան եւ Իտալիա: Այս միջանցքը հնարավորություն է տալիս դուրս գալ Եվրոպա՝ շրջանցելով Ռուսաստանը: Ծրագիրը ԵՄ-ում հավանության է արժանացել:

Ինչ վերաբերում է Հյուսիս-հարավ միջազգային տրանսպորտային միջանցքին, այն պաշտոնապես բացվել է 2002 թվականին: 7200 կմ երկարությամբ այս ճանապարհը սկիզբ է առնում Սանկտ-Պետերբուրգից եւ ձգվում մինչեւ հնդկական Մումբայ նավահանգիստ (Բոմբեյ): Այս մուլտիմոդալ տրանսպորտային միջանցքը կապահովի Հնդկաստան-Եվրոպա կապը Իրանի եւ Ռուսաստանի տարածքով՝ կրճատելով ավանդական ճանապարհը առնվազն 2 անգամ, այսինքն՝ ներկայիս 40 օրը կդառնա 20 օր, ապա հավելյալ օպտիմալացման արդյուքնում՝ 14 օր:

Իրանից դեպի Ռուսաստան ճանապարհին տրանզիտային երկիր է ձգտում դառնալ նաեւ Ադրբեջանը, ինչը լուրջ մրցակցություն կարող է լինել Հայաստանի համար: Ադրբեջանը վերակառուցում է Բաքու-Աստարա (Իրանին սահմանակից) ճանապարհը, որը, ըստ պաշտոնական տվյալների, շահագործման կհանձնվի 2018թ: Բացի այդ, կառուցվում է Կազվին-Աստարա երկաթուղու նոր մասնաճյուղը, որը կմիացնի երկու երկրների երկաթուղային ցանցերը:

Մինչդեռ հայ-իրանական երկաթուղու շինարարությունը դեռեւս քննարկման փուլում է: Իսկ այդ բացը կարող է լրացնել Հյուսիս-հարավ ճանապարհը: Եթե, իհարկե, շինարարության տեմպերն արագանան:

 

Քարտեզները՝ Աստղիկ Գևորգյան

Լուսանկարը՝ Ֆոտոլուր

Սույն հոդվածի ռուսերեն տարբերակը կարող եք կարդալ Sova.News տարածաշրջանային լրատվական կայքում` այստեղ:

Հղումների պահոց

• Իրան-Հայաստան տնտեսական հարաբերություններ
• Հյուսիս-հարավ տրանսպորտային եւ էներգետիկ ծրագրեր
• Արեւելք-Արեւմուտք տրանսպորտային եւ էներգետիկ ծրագրեր
• Հայաստան-ԵԱՏՄ. գործարք առանց շահույթի

ՈՒՇԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ © Ampop.am կայքի նյութերի եւ վիզուալ պատկերների հեղինակային իրավունքը պատկանում է «Լրագրողներ հանուն ապագայի» ՀԿ-ը: Արգելվում է օգտագործել Ամփոփի նյութերն ու վիզուալ պատկերները առանց պատշաճ հղման: Առցանց այլ հարթակներում Ամփոփի պատրաստած եւ տարբերանշանը կրող վիզուալ պատկերները հնարավոր է վերբեռնել միայն ԼՀԱ-ի հետ համապատասխան համաձայնության դեպքում:

Հրապարակվել է` 03/10/2017