Տեխնոլոգիական հսկաները ազատ մամուլի դեմ

Եթե ոչինչ չփոխվի, ապա Facebook-ը, Google-ն ու այլ խոշոր տեխնոլոգիական ընկերությունները շուտով ամբողջությամբ կվերացնեն ավանդական ԶԼՄ-ներին

2021 թվականի փետրվարի վերջին տեղի է ունեցել երկու ուշագրավ իրադարձություն։ Առաջին հերթին, Facebook-ն ու Google-ը փորձեցին վախեցնել Ավստրալիային նոր օրենքի ընդունումից հետո, որը ստիպում է խոշոր տեխնոլոգիական հարթակներին կիսել իրենց՝ թվային գովազդից ստացված եկամուտը ավստրալիական մեդիաընկերությունների հետ։ Այնուհետև, «Մեծ քսանյակի» ֆինանսների նախարարների խորհրդաժողովից հետո տեղի ունեցավ կտրուկ փոփոխություն հարկադրման գլոբալ կանոնների մեջ։

ԱՄՆ ֆինանսների նախարար Ջանեթ Յելենը հայտնել է իր օտարերկրյա գործընկերներին, որ Բայդենի վարչակազմը հրաժարվում է Թրամփի վարչակազմի պահանջներից, որն է՝ թույլատրել ամերիկյան այնպիսի ՏՏ-ընկերություններին, ինչպիսիք են Գուգլը և Ֆեյսբուքը, ինքնակամ հրաժարվել թվային ընկերությունների հարկադրման գլոբալ համաձայնությանը մասնակցություն ունենալուց։ Այս նորությունը համեմատաբար աննկատ անցավ։ Այսպես կոչված անվտանգ վայրի կարգավիճակը բախվեց ԵՄ-ի կողմից լուրջ քննադատության և մի քանի տարով փակուղի մտան բանակցություններն այն մասին՝ արդյո՞ք տեխնոլոգիական ընկերությունները պետք է վճարեն ավելի շատ հարկեր այն երկրներում, որտեղ աշխատում են։

Արդեն մի քանի տարի շարունակ Facebook-ը, Google-ը, Amazon-ը, Apple-ը և այլ ընկերություններ գտնում են հարկային տարածքներ և կազմակերպում են հիմնական օպերացիաներ ցածր հարկադրում ունեցող երկրներում, որոնց միջոցով էլ իրականացնում են իրենց վաճառքը։ Քանի որ Բայդենի վարչակազմը հայտնել է, որ ԱՄՆ-ն կրկին բաց է ընդհանուր թվային հարկերի, ինչպես նաև կորպորացիաների համար նվազագույն հարկերի համար, տեխնոլոգիական հսկաները շուտով կարող են բախվել միասնական տրանսատլանտյան ճակատի հետ։

Այդ ճակատը մասամբ գոյությունը պահպանելու պայքարի մեջ է ավանդական ԶԼՄ տեսակների հետ, ոչ միայն Ավստրալիայում, այլև ամբողջ աշխարհում։ Բացի այն, որ Գուգլը և Ֆեյսբուքը լույսի արագությամբ ապատեղեկատվություն են տարածել կորոնավիրուսի և ընտրությունների հետ կապված, նրանք նաև ազդում են ԶԼՄ-ների ֆինանսական կայունության վրա տարբեր երկրներում՝ Ավստրալիայից մինչև ԵՄ և ամերիկյան նահանգ Մերիլենդ։

Տեխնոլոգիական հսկաները թուլացնում են մամուլը

Ի՞նչ կերպով են Գուգլն ու Ֆեյսբուքը սպառնում անկախ մամուլի ֆինանսական բարեկեցությանը։ Միայն այս երկու ընկերությունները զբաղեցնում են աշխարհի (Չինաստանի սահմաններից դուրս) ողջ առցանց-շուկայի ապշեցուցիչ 60%-ը։ Հաշվի առնելով, որ 9%-ը զբաղեցնում է Amazon-ը, մնում է թվային գովազդի գլոբալ շուկայի ընդամենը 30%-ը, որը իրենց միջև կիսում են հազարավոր ԶԼՄ-ներ, այդ թվում նաև տեղական մի շարք ընկերություններ։ Այսօր թվային առցանց-գովազդը կազմում է գովազդի ամբողջ ծախսերի կեսից ավելին, և սպասվում է, որ առաջիկայում այդ թիվն աճելու է։ Այս իրավիճակը հանգեցրել է լրագրության անբավարար ֆինանսավորմանը և մեդիաընկերությունների անկմանը շատ երկրներում։

Հենց դա է տեղի ունենում Ավստրալիայում։ Մրցակցության հանձնաժողովը սահմանել է, որ յուրաքանչյուր 100 ավստրալիական դոլարից, որոնք օնլայն-գովազդատուները ծախսում են Ավստրալիայում, 47-ը ստանում է Գուգլը, իսկ 24-ը Ֆեյսբուքը, հաշվի առնելով այն, որ ավանդական գովազդի շուկան կրճատվել է։ Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ մարդկանց մեծամասնությունը, որոնք նորությունները օնլայն են կարդում, նրանք կարդում են ոչ թե սկզբնաղբյուրից, այլ Գուգլի և Ֆեյսբուքի հարթակներից, որոնք մշակված են այն ձևով, որպեսզի գրավեն օգտատերերի ուշադրությունը։ Շատ օգտատերեր նույնիսկ չեն անցնում հղմամբ, այլ ստանում են հիմնական տեղեկատվությունը հենց տվյալ հարթակում՝ վերնագրերից ու ենթագրերից։

Վերջին 10 տարիների ընթացքում ամերիկյան թերթերի գովազդային եկամուտը կրճատվել է 62%-ով, և առանց այդ ֆինանսավորման նորությունների բաժնի աշխատակիցների թիվը կրճատվել է գրեթե կիսով չափ։

Ըստ էության, թվային մեդիահարթակները հազարավոր մեդիաընկերությունների վերածել են չվարձատրվող գրական ստրուկների՝ իրենց հարթակներում բովանդակության ապահովման համար։ Ֆեյսբուքը և Գուգլը կարող էին այնպես ծրագրավորել ֆունկցիոնալը և ալգորիթմները, որ ուղղորդված գրավեին օգտատերերին դեպի նորությունների սկզբնաղբյուր կայքեր։ Բայց նրանք դա չեն անում։ Նրանք նախընտրում են ձևափոխել և մոնետիզացնել սկզբնազբյուրի արտադրանքը՝ չվճարելով դրա համար։ Այլ ոլորտներում դա կոչվում է գողություն։

Այդ իսկ պատճառով Ավստրալիան որոշել է պայքարել այս երկիշխանության դեմ՝ սահմանելով հստակ կանոններ։ Նոր օրենքը պահանջում է թվային մեդիաընկերություններից արդար կերպով հատուցել ավստրալիական մեդիաընկերություններին նրանց լրատվական արտադրանքը երկակի օգրագործելու և մոնետիզացնելու համար։ Աշխարհի շատ լրատվամիջոցներ հետևում են թե ինչ ավարտ կունենա այս գործը։

Հարթակների հզորության ցուցադրումը

Սկզբում Գուգլը այս առաջարկներին արձագանքում էր սպառնալիքներով, բայց վերջիվերջո համաձայնեց ավստրալիական լուրերի թողարկողներին վճարել հստակ փոխհատուցում։ Իսկ Ֆեյսբուքը որոշել է ցուցադրել իր ուժը և մի քանի օրով ամբողջությամբ փակել է Ավստրալիայի հասանելիությունը դեպի իր հարթակ։ Արդյունքում ավստրալիական լրատվական կայքերը, ինչպես նաև սովորական օգտատերերը, այդ թվում նաև կարևոր կառավարական կազմակերպություններ, ինչպիսիք են առողջապահության, հրշեջ անվտանգության և արտակարգ իրավիճակների ծառայությունը չէին կարողանում տեղադրել, դիտել կամ էլ տարածել որևէ նյութ։

Արդյունքը բավական անսպասելի էր․իրադարձությունների շղթան տարածվեց ողջ աշխարհով։ Ֆեյսբուքը ավստրալիացի օգտատերերի նկատմամբ ավելի արդյունավետ գրաքննություն իրականացրեց, քան դա երբևէ հաջողվել է Չինաստանի կոմունիստական կառավարությանը, որն էլ հանգեցրեց «տեղեկատվական հսկաների ավտորիտարիզմ» մեղադրանքին։ Վերջապես Ֆեյսբուքը համաձայնել է Ավստրալիայի պահանջների հետ՝ փոխարենը ստանալով միայն ոչ հստակ զիջումներ։ Սակայն ուժի ցուցադրումը ավելի քան պարզ էր։

Հիմա նմանատիպ պայքար ընթանում է ամերիկյան Մերիլենդ նահանգում։ Վերջին տասը տարում ամերիկյան թերթերի գովազդային եկամուտը կրճատվել է 62%-ով, և առանց այդ ֆինանսավորման նորությունների բաժնի աշխատակիցների թիվը կրճատվել է գրեթե կիսով չափ։ Այդ անկումը տեղի է ունեցել թվային մեդիայի օգտատերերի քանակի կտրուկ աճին զուգահեռ։ Այդ տնտեսական խնդիրների լույսի ներքո Մերիլենդը հաստատել է ԱՄՆ-ում թվային գովազդի եկամտից (նահանգի տարածքում ձեռք բերված) ձևավորված առաջին հարկը, որն ուղղված է այնպիսի ընկերությունների, ինչպիսիք են Ֆեյսբուքը, Գուգլը և Ամազոնը։ Կանխատեսումների համաձայն, այս քայլը բյուջեին կբերի շուրջ 250 միլիոն դոլար, որը նախատեսվում է ծախսել դպրոցների վրա։ Տեխնոլոգիական հսկաները սպառնում են Մերիլենդի դեմ դատական գործընթացներով, իսկ միևնույն ժամանակ Կոնեկտիկուտի և Ինդիանայի նահանգները նույնպես նմանատիպ քայլերի են դիմել։

Ի՞նչ է դրված նժարին

Համացանցի դարաշրջանի ամենակարևոր ու չկարգավորվող քննարկումներից մեկը՝ հարց այն մասին, արդյո՞ք թվային մեդիահարթակները այնպիսիք, ինչպիսիք են Ֆեյսբուքը, Գուգլ/Յութուբը և Թվիթերը, նոր «հասարակական հրապարակ» են, ինչ-որ առումով՝ գլոբալ ազատության խոսքի Ագորա կամ էլ պարզապես հնաոճ մեդիաընկերությունների նորագույն տեխնոզանազանություն։ Հնարավոր է՝ դրանք վերը թվարկվածների խառնուրդն են։

Անցնող տարվա ուշագրավ իրադարձություններից առաջ՝ ԱՄՆ Կապիտոլիումի ավերածությունները և Ֆեյսբուքի որոշումը, Գուգլի և Թվիթերի արգելքը նախագահ Թրամփի հրապարակումների վրա, տեխնոլոգիական խոշոր ընկերությունները գործում էին որպես հրատարակողներ՝ փոխանցելով իրենց ալգորիթմներին «ներգրավվածություն» բարդ որոշումների այն մասին, թե ինչպիսի հրապարակումներ են հայտնվում օգտատերերի լրահոսի վերևի հատվածում, ինչը առաջխաղացվում և աջակցվում է։ Նրանց բարդ հրատարակչական մեքենաները, որոնք օգտագործում են «երկար պոչի» ռազմավարությունը, ուղղորդում են իրենց բովանդակությունը նիշային օգտատերերին ցույց տալով զանազան բովանդակություն տարբեր մարդկանց՝ քաղաքական գովազդը ներառյալ։

Դրանք պասիվ օնլայն-չատեր չեն։ Տեխնոլոգիական հսկաները ոչ միայն թվային հասարակական հրապարակի կառավարողներ են։ Նրանք «ռոբո-հրատարակիչներ» են, որոնց համար ալգորիթմը կատարում է լրահոսի խմբագրի աշխատանքը։ Իրավաբանական տեսանկյունից կամ հաշվետվողականությունից ելնելով շատ մեծ նշանակություն չպիտի ունենա, որ վարագույրից այն կողմ սուպերհամակարգիչ է գտնվում, այլ ոչ թե մարդ։ Իրականում այդ ընկերությունները ավելի շատ ընդհանրություն ունեն New York Times-ի, Bild-ի և Ռուպերտ Մերդոկի հետ, քան օնլայն-վիքիբորդի կամ լոնդոնյան Հայդ-փարքի ազատության խոսքի անկյան հետ։

Այս թվային գովազդի շուկայի պայքարի նժարին շատ բան է դրված, այդ իսկ պատճառով ԵՄ-ն և ԱՄՆ-ն պետք է գլխավորեն ամեն բան և անեն հնարավորը, որպեսզի տեխնոլոգիական հսկաները հարգեն հեղինակային իրավունքի հետ կապված օրենքը և չխանգարեն մեդիաընկերությունների և հրատարակչությունների աշխատանքին։

Այնուամենայնիվ ներկա օրենսդրության շրջանակներում այդ ընկերությունները չեն համարվում հրատարակող կամ հեռարձակող ընկերություններ, հատկապես ինչ վերաբերվում է պատասխանատվությանը կամ հաշվետվողականությանը։ Թվային մեդիահարթակները սիրում են թաքնվել այն փաստի հետևում, որ բովանդակությունն իրենց գեներացնում է միլիարդավոր օգտատերերի, ինչը հիշեցնում է AT&T-ի դերը ինչպես «հասարակական կապի ծառայության» կամ «հասարակական հրապարակի»։ Սակայն չի կարելի տեսադաշտից բաց թողնել նրանց դերը որպես հրատարակողներ։

Սպառնալի՞ք բաց համացանցի համար

Մերիլենդյան և ավստրալիական մոտեցման քննադատները պնդում են, որ այն սպառնում է բաց համացանցի սկզբունքին։ Փաստացի նրանք պահանջում են, որ լրատվականների ավանդական աղբյուրները վերցնեն իրենց վրա որակյալ լուրերի արտադրության ֆինանսական բեռը և հետագայում առանց արդար վճարման, այնպես ինչպես ժամանակին պահանջում էին, որ Napster-ը ստանար երաժշտություն տարածելու իրավունք, որը պաշտպանված կլիներ հեղինակային իրավունքով՝ առանց երաժիշտներին և ձայնագրման ընկերություններին իրենց աշխատանքի դիմաց վճարելու։

Սակայն «Բաց համացանցի» սկզբունքը պիտի հավասարակշռված լինի «հեղինակային իրավունքի սկզբունքով», որը հաստատվել է Համացանցի գործի դրվելուց շատ տարիներ առաջ։ Հեղինակային իրավունքի մասին օրենքը պահանջում է, որ ցանկացած ֆիզիկական անձ կամ կազմակերպություն չկարողանա գողանալ այլ անձանց ստեղծած բովանդակությունը և մոնետիզացնի այն՝ չվճարելով դրա դիմաց։ Այն գաղափարը, որ թվային հսկաները պետք է վճարեն օրիգինալ լրատվական բովանդակության համար, որի շնորհիվ նրանք ապահովում են իրենց կայքի ակտիվությունը, շատ պարզ ու արդար է։

Բաց համացանցի սկզբունքը նպաստում է ամբողջ աշխարհի ԶԼՄ-ների ֆինանսական անկայունությանը, իսկ եթե այն հասցնել տրամաբանական ավարտին, ապա դա արդյունքում կբերի լրատվական կայքերի ամբողջական անկմանը։ Չունենալով լուրերի հուսալի աղբյուրներ, որոնց վրա հնարավոր կլինի հույս դնել՝ Ֆեյսբուքը, Գուգլը և Թվիթերը կսկսեն ավելի շատ տարածել ապատեղեկատվություն՝ դարձնելով այդ հարթակները դժբախտաբար արդեն հայտնի։ Նրանք հավաքում են սեփական ցանածը։

Ժողովրդավարական երկրները պետք է վերջ դնեն թվային մեդիայի այս ավերված էկոհամակարգին, քանի դեռ այդ ընկերությունները չեն կազմալուծել հենց ժողովրդավարությունը։ Ֆրանսիան և Ավստրիան ընդունել են օրենքներ, որոնք նման են ավստրալիականին․ Կանադան ասում է, որ կօգտվի այդ մոտեցումից, և Հնդկաստանը, գուցե, նույնպես։

Թվային գովազդաշուկայի այս պայքարի նժարին շատ բան է դրված, այդ իսկ պատճառով ԵՄ-ն և ԱՄՆ-ն պետք է գլխավորեն ամեն բան և անեն հնարավորը, որպեսզի տեխնոլոգիական հսկաները հարգեն հեղինակային իրավունքի հետ կապված օրենքը և չխանգարեն մեդիաընկերությունների և հրատարակչությունների աշխատանքին։ Ցավոք, Բայդենի վարչակազմը այս թեմայով դեռևս հայտարարություն չի արել, որը կարելի է հասկանալ՝ կապված այն փաստի հետ, որ իշախանավարման առաջին ամիսների ընթացքում շատ խնդիրների կան լուծելու։

Ցավալի է նաև այն, որ ԵՄ-ի Դիրեկտիվան հեղինակային իրավունքի մասին, որն ընդունվել է երկու տարի առաջ, դեռևս չի իրականացվել ԵՄ անդամների մեծամասնության կողմից։ Սակայն այդ Դիրեկտիվան զգալի թույլ է Ավստրալիայի նոր օրենքից, քանի որ չի պարտադրում թվային ընկերություններին պարտադիր դիմել արբիտրաժային դատարան լրատվական հրատարակչությունների հետ, եթե նրանք չեն գալիս համաձայնության։ Իրավունքի պրոֆեսոր Մարտին Կրեմչերը Գլազգոյի համալսարանից ասում է․ «Հեղինակային իրավունքի մասին Դիրեկտիվան արդեն հնացած օրենք է»։

Բայց եթե «Մեծ քսանյակը» սկսի պաշտպանել հարկադրման նոր իրավունքները միասնական տրանսատլանտյան ճակատի հետ, ապա ԵՄ-ն և ԱՄՆ-ն կկարողանան բանակցություններ տանել այլ պետությունների հետ և կայացնեն բոլորովին նոր ստանդարտի որոշում, որը կզսպի բազմաթիվ խնդիրներ տեխնոլոգիական հսկաների մենաշնորհների հետ կապված։ Ատլանտիկայի երկու կողմերի պետություններն էլ հարկավոր է, որպեսզի չխնայեն ոչ մի ջանք։

Հեղինակ՝ Սթիվեն Հիլ [Steven Hill]

Աղբյուրը՝ Ips-journal

Պատկերը՝ REUTERS

Թարգմանությունը՝ Լիանա Գրիգորյանի

Կարդացեք նաև

Ուշադրություն © Ampop.am կայքի նյութերի, ինֆոգրաֆիկաների, վիզուալ նյութերի և թարգմանությունների հեղինակային իրավունքը պատկանում է «Լրագրողներ հանուն ապագայի» ՀԿ-ը: Արգելվում է օգտագործել Ամփոփի նյութերն ու վիզուալ պատկերները առանց պատշաճ հղման: Առցանց այլ հարթակներում Ամփոփի պատրաստած և տարբերանշանը կրող վիզուալ պատկերները հնարավոր է վերբեռնել միայն ԼՀԱ-ի հետ համապատասխան համաձայնության դեպքում:

Փորձագետի կարծիք