Հայաստանն աշխարհում միակ երկիրն է, որտեղ դեղատներում դեղերի տուփերը բացում են ու հատիկով վաճառում, ասում է ոլորտի փորձագետ Հովհաննես Մարտիրոսյանը։
«Դեղի տուփը վաճառքից առաջ բացելն արգելված է: Իսկ ինչո՞ւ է Հայաստանում այդպես արվում, քանի որ մարդկանց մեծ մասը մեկ տուփ դեղ գնելու հնարավորություն չունի, իսկ հնարավորություն չունի գնելու, քանի որ թանկ է», – «Ամփոփ Մեդիային» ասում է Մարտիրոսյանը։
Ըստ նրա՝ Հայաստանում դեղերի գինը ճիշտ քաղաքականության դեպքում կարելի է մինչև 40% նվազեցնել, և, այս պարագայում, մարդիկ կկարողանան դեղը տուփով գնել, իսկ դեղատներում չի խախտվի դեղագործության հիմնական օրենքներից մեկը՝ տուփը չբացել մինչև վաճառքը։
Հովհաննես Մարտիրոսյանը կենսաբանական գիտությունների թեկնածու է, դեղագործ: «Դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոնի»-ի ստեղծման օրվանից՝ 1992-98թթ., եղել է Լիցենզիոն վարչության պետը։ Առողջապահական համակարգում աշխատել է մինչև 2005թ.-ը։
2015 թ-ին Մոսկվայում սեփական դեղագործական բիզնեսը հիմնելով` Մարտիրոսյանը «Վիտա ֆարմ» ընկերության միջոցով որոշել է շուկայականից էժան գներով դեղ ներկրել Հայաստան, բայց հանդիպել է մի շարք խոչընդոտների։ Մարտիրոսյանի՝ «Վիտա ֆարմ» ընկերության շուրջ 10 դեղերի ներկրումը տարբեր հիմքերով մերժվել է «Դեղերի փորձագիտական կենտրոն»-ի կողմից։ Մարտիրոսյանը պատմում է, որ այն ժամանակ Հայաստան էին ներմուծել հունգարական «Էգիս» ընկերության հազի օշարակներ:
Հայաստանում, որպես այդ դեղատեսակի արտադրող, հենց այս ընկերությունն էլ գրանցված էր, սակայն որպես բաց բաժնետիրական ընկերություն (ԲԲԸ), այնինչ, ըստ Մարտիրոսյանի, «Էգիս»-ը դեյուրե արդեն փակ բաժնետիրական ընկերություն (ՓԲԸ) էր դարձել, ինչի մասին նշված էր նաև «Վիտա ֆարմի» կողմից ներկրած տուփերի վրա։
Ու քանի որ հայաստանյան դեղերի գրանցամատյանում այդ առնչությամբ փոփոխություն չէր արվել, կենտրոնը համարել էր, որ ներմուծվող դեղը Հայաստանում գրանցված չէ։
«Ասացին՝ երբ Հայաստանում դեղը գրանցած իրավատերը դիմի այդ հարցով՝ ԲԲԸ-ն փոխեն ՓԲԸ-ի, այդ դեպքում մեր ներկրածը կհամարվի գրանցված: Ես փորձեցի խոսել դեղի գրանցման իրավատիրոջ հետ, ասաց՝ ես երբ ցանկանամ, այդ ժամանակ կփոխեմ: Բնականաբար, այնքան ժամանակ չփոխեց, մինչև իր ունեցած ապրանքը վաճառեց: Այդ պատճառով այն դեղամիջոցը, որ մենք էինք բերել Ռուսաստանից և պատրաստվում էինք 40-50% էժան գնով վաճառել, մեր պետությունը, հենվելով օրենսդրության վրա, թույլ չտվեց վաճառել», – պատմում է Մարտիրոսյանը:
Ստացվում է, որ ՀՀ-ում կոնկրետ դեղատեսակի զուգահեռ ներմուծման թույլտվություն ստանալու համար անհրաժեշտ է ներմուծվող և գրանցված դեղերի 100% համապատասխանություն:
Զուգահեռ ներմուծման թույլտվություն ստանալու համար անհրաժեշտ է ներմուծվող և գրանցված դեղերի 100% համապատասխանություն
Համաձայն «Դեղերի մասին» օրենքի՝ եթե դեղի գրանցման իրավատիրոջ ուղարկած ապրանքի ներդիր թերթիկն անէական տարբերություն ունի գրանցված տարբերակից կամ եթե ներկրված որևէ դեղի տուփի վրա առկա է նույնիսկ դիզայնի աննշան տարբերություն, որը համաձայնեցված չէ Դեղգործակալության հետ, ապա այդ դեղի բոլոր խմբաքանակների իրացումը պետք է կասեցվի:
Մինչդեռ միջազգային պրակտիկայում դեղերի զուգահեռ ներմուծումը թույլատրվում է նաեւ այն դեպքում, երբ գրանցված և ներմուծվող դեղերի միջև առկա տարբերությունները չեն ազդում դրանց անվտանգության և արդյունավետության վրա:
Դեղ ներկրելու բոլոր ճանապարհները փակվում են օրենսդրությամբ
Հայաստան դեղերի ներկրման պայմաններից մեկն այն է, որ դեղը պետք է գրանցված լինի դեղերի պետական գրանցամատյանում։ Դեղերի մասին օրենքի համաձայն՝ Հայաստան դեղ կարող է ներկրել միայն դեղերի գրանցման իրավատերը: Դեղի գրանցման իրավատերը Դեղգործակալությունում դեղը գրանցողն է:
Ըստ Մարտիրոսյանի՝ օրենքի հենց այս կետով՝ դեղ ներկրելու բոլոր ճանապարհները փակվում են, ու այդ իրավունքը տրվում է միայն իրավատիրոջը:
Դեղերի ամենախոշոր ներկրողներից մեկի՝ «Վագա Ֆարմ» ընկերության տնօրեն Վահե Վարսանյանը համակարծիք է Մարտիրոսյանի հետ. համաձայն դեղերի շրջանառության օրենսդրության՝ ներմուծման գրեթե ամբողջ ծավալի իրավունքը բաժին է հասնում գրանցման իրավատերերին, և այլ մատակարարներից ներկրումը փաստացի անհնար է:
Ըստ Վարսանյանի՝ օրենսդրությունն այդպես է գրված դեղերի գրանցման իրավատերերի շահերը սպասարկելու համար, որպեսզի ոլորտի մյուս ընկերությունները ստիպված լինեն դեղերը ներկրել բացառապես իրենցից:
«Ստացվում է՝ դեղերի ներմուծման գրեթե ամբողջ ծավալի իրավունքը բաժին է հասնում դրանց գրանցման իրավատերերին: Օրենսդրությունն արգելում է այլ շուկաներից, մասնավորապես Եվրամիությունից և ԵԱՏՄ-ից նույն դեղի ներկրումը հայաստանյան շուկա: Օրենսդրությունը գրել են դեղգործակալության մասնագետները, իրենք էլ այնպես են գրել օրենքը, որ իրենց համար լինի», – նշում է Վահե Վարսանյանը:
Ըստ նրա՝ մրցակցության բացակայության այդպիսի պայմաններում, երբ տարբեր դեղեր ներկրելու և վաճառելու իրավունք ունեն միայն դրանց իրավատերերը, նրանք էլ սահմանում են շուկայի գները:
Կովիդի և 44-օրյա պատերազմի ժամանակ դեղերի գները նվազեցին. ինչպե՞ս
2020-ին՝ համավարակի ու պատերազմի պայմաններում, որոշ դեղերի պահանջը մեծացավ։ Դրանք հիմնականում այն դեղերն էին, որոնք երկրում գրանցված չէին, կամ համարժեք դեղերը չէին բավարարում պահանջները։
Դեղերի գրանցումը ժամանակ ու տարատեսակ գործընթացներ է ենթադրում, ինչը կարող էր հետաձգել անհրաժեշտ դեղերի մուտքը երկիր։ Կառավարության որոշմամբ՝ Հայաստանում թույլատրվեց չգրանցված դեղերի ներկրումը՝ զուգահեռ ներմուծմամբ, այսինքն ներկրելու իրավունք ստացան նաև ոչ իրավատերերը։ Նպատակը բնակչությանն անհրաժեշտ դեղորայքով ապահովելն էր։
Դեղ ներկրողները պնդում են՝ այդ որոշումից դեղերի շուկան միայն շահել էր՝ վերացել էր շուկայի կենտրոնացվածությունը, դեղերի գները մի քանի անգամ նվազել էին, իսկ տեսականին՝ շատացել։
«Վագա Ֆարմ» ընկերության տնօրեն Վահե Վարսանյանի կարծիքով՝ այդ որոշումը թույլ է տվել կարևոր, կենսական նշանակություն ունեցող չգրանցված դեղեր բերել Հայաստան, որոնց համարժեքը Հայաստանում չկար։ Ըստ նրա՝ երբ թույլատրվեց Եվրամիությունից և ԵԱՏՄ-ից չգրանցված կենսական դեղերի ներմուծումը, շուկայում դեղերի գները կտրուկ նվազեցին:
«Վագա ֆարմ» ընկերության տնօրենն ընդգծում է՝ չգրանցվածը դեռ չի նշանակում անորակ կամ կեղծ։ Չգրանցվածների թվում առավելապես ՌԴ-ում և ԵՄ-ում պաշտոնապես գրանցված դեղերն են, որոնք արդեն համապատասխանում են միջազգային չափանիշերին։
«Ռուսաստանում շատ դեղեր կան, որ կենսական կարևոր դեղեր են, պետությունը պարտադրում է էժան գներ սահմանել դրանց համար: Մենք կարողանում էինք օգտվել ու այդ դեղերը ներմուծել Հայաստան: Դեղեր կան, որոնց գինն իջել էր 5-6 անգամ: ԵՄ-ում էլ անդամ երկրներ կան, որ աղքատ են ու սուբսիդիաներ են ստանում, մենք էլ օգտվում էինք և այդ երկրներից էինք դեղերը ներկրում ավելի էժան գներով»,- նշում է նա։
Ըստ Վարսանյանի, այդ երկու տարիների ընթացքում ոլորտում ձևավորված մրցակցության շնորհիվ շուրջ 700 անուն դեղ Հայաստանում էժանացել էր։
2021թ. դեկտեմբերի 31-ին չգրանցված դեղեր ներկրելու վերջնաժամկետն ավարտվեց: Կառավարությունից փաստեցին՝ թույլտվությունը շարունակելու կարիք չկա, հակառակ դեպքում շուկան անվերահսկելի կդառնա։
Առողջապահության նախարարությունից հիմնավորեցին՝ այդ որոշմամբ տարաբնույթ վտանգավոր, չգրանցված դեղեր կարող են ներկրվել, և գործընթացը կարող է անվերահսկելի դառնալ։ Մինչդեռ Վահե Վարսանյանը փաստում է՝ այս ողջ ընթացքում չի եղել անորակ դեղերի շրջանառության ոչ մի դեպք, և անվտանգության հետ կապված խնդիրներ չեն առաջացել։
«Ավելին, դա ուղիղ հարվածեց «սև շուկային»։ Նախկինում շատ էին դեպքերը, երբ դեֆիցիտ դեղերը բերվում էին մաքսանենգ ճանապարհով՝ անգամ անտեսելով քրեական պատասխանատվության սպառնալիքը: Այդ դեղերը իրացվում էին մի քանի անգամ ավելի թանկ գներով։ Այս փուլում, երբ չգրանցած դեղերի ներկրումն օրինական էր, «սև շուկայի» դերն անհամեմատ նվազել էր»:
Առողջապահության նախարարությունից ևս «Ամփոփ Մեդիայի» հարցմանն ի պատասխան նշեցին, որ 2020-2022 թթ. ընթացքում ՀՀ-ում չգրանցված դեղերի վերաբերյալ անորակ և վտանգավոր լինելու մասին հաստատված դեպքեր չեն արձանագրվել:
Վարսանյանի խոսքով՝ երբ Հայաստանում թույլատրվեց չգրանցված դեղերի ներկրումը՝ զուգահեռ ներմուծմամբ, շուկա մուտք գործելու հնարավորություն ունեցան նաև փոքր ու նոր կազմակերպությունները: Տեղի ունեցավ դեղերի գների նվազում, ինչը շուկայի ապակենտրոնացման և մրցակցության հետևանք է:
«Ամփոփ Մեդիան» Պետական եկամուտների կոմիտեից խնդրեց տրամադրել Հայաստան դեղամիջոց ներկրող ընկերությունների ցանկը։ Տրամադրված վիճակագրությունից ակնհայտորեն երևում է, որ 2020թ-ին դեղամիջոց ներկրող ընկերությունների թիվը կտրուկ աճել է, իսկ 2022թ․-ի հունվարից՝ կտրուկ նվազել։
Ոլորտի փորձագետների ու դեղ ներկրող կազմակերպությունների ղեկավարների խոսքով՝ Հայաստանը կրկին հայտնվել է 2020-ի մեկնարկային դիրքերում։ Մրցակցությունը պակասել է, այդ պատճառով դեղերի գները բարձրացել են։
Որպեսզի ոլորտը կոլապսի մեջ չընկնի, ներկրողներն առաջարկում են երկարաձգել չգրանցած կենսական դեղերի ներկրման թույլտվությունը՝ առնվազն մինչև 2025 թվականի վերջ։
2026 թվականի հունվարի 1-ից ԵԱՏՄ-ի տարածքում պետք է շրջանառվեն միայն այն դեղերը, որոնք անցել են ԵԱՏՄ կանոններով գրանցման կամ վերագրանցման ընթացակարգերը։ Այդ տարվանից հնարավոր կլինի ներմուծել այն բոլոր դեղերը, որոնք պաշտոնապես գրանցված են ԵԱՏՄ-ի տարածքում։
«Ամփոփ Մեդիան» ՀՀ ԱՆ Ակադեմիկոս Էմիլ Գաբրիելյանի անվան դեղերի և բժշկական տեխնոլոգիաների փորձագիտական կենտրոն ՓԲԸ կենտրոնից հետաքրքրվեց՝ երբ չգրանցված դեղերի զուգահեռ ներկրմամբ կենսական անհրաժեշտ դեղեր էին Հայաստան հասնում, ինչո՞ւ որոշումը չերկարաձգվեց:
Կենտրոնի Դեղերի ներմուծման և արտահանման հսկողության բաժնի ղեկավար Աննա Ծաղիկյանը պատասխանեց, որ «կենսական անհրաժեշտ» ձևակերպումն իրենց տեսանկյունից սխալ է:
«Ես ամեն օր պատասխանում եմ այնպիսի նամակների, որոնք վերաբերում են պացիենտի հիվանդությունը բուժելու համար փոստային առաքմամբ ՀՀ-ում չգրանցված դեղ ստանալու հարցին: Ըստ այդ դիմումների՝ կարող եմ ասել, որ այն կենսական անհրաժեշտ դեղերը, որոնք չգրանցված էին ու չէին ներմուծվում այս երկու տարիների ընթացքում, երբ որոշում կայացվեց չգրանցված դեղերի թույտվության մասով, այդպես էլ չեն ներմուծվել: Ինչպես կային բացեր որոշակի հիվանդությունների համար կենսական անհրաժեշտ դեղերի հարցով, այդպես էլ այդ բացերը մնացել են»:
Ինչ վերաբերում է ոլորտի փորձագետների ու ներկրողների բարձրաձայնած օրենսդրական բացին՝ ըստ որի Հայաստան դեղ կարող է ներկրել միայն դեղերի գրանցման իրավատերը, Վարդանյանը նշեց, – «Յուրաքնաչյուր օրենքում կարող են լինել բացեր, փորձագիտական կենտրոնը բաց է բոլոր առաջարկների համար, բայց մենք մինչ օրս ոչ մի տնտեսվարողից ոչ մի խելամիտ առաջարկ չենք ստացել, որ ներկայացնենք լիազոր մարմին»:
Ոլորտի փորձագետ Հովհաննես Մարտիրոսյանի կարծիքով՝ Հայաստանում արդեն 30 տարի դեղերի շուկան կառավարում է ոչ թե Առողջապահության նախարարությունը կամ Դեղգործակալությունը, այլ բժշկական ներկայացուցիչները։
«Նրանք լուրջ լծակներ ունեն Հայաստանում, իրենք են որոշում ինչը գրանցել, ինչ որոշում կայացնել: Նրանք են քաղաքականություն մշակողները: Իսկ նրանք դա իրականացնում են՝ ելնելով ոչ թե Հայաստանի, այլ իրենց կորպորատիվ շահերից: Եթե այսօր առողջական խնդիր ունեցող տարեց քաղաքացին դժգոհում է, որ դեղը թանկ է, սխալներն ուղղում են առաջին հերթին ներմուծողի վրա, ասում են միլիոններ են աշխատում, իսկ տատիկները դեղ չեն կարողանում գնել։ Իրականում դեղ ներմուծողներն ամբողջությամբ կախված են Հայաստանում գործող դեղագործական ներկայացուցիչներից… »:
Հ.Գ. Հոկտեմբերի 3-ին Առողջապահության նախարարությունը հաղորդագրություն տարածեց, համաձայն որի՝ նախարար Անահիտ Ավանեսյանը հանդիպել է դեղ արտադրող և ներմուծող ընկերությունների ղեկավարների հետ` քննարկելու դեղագործական արտադրանքի մատակարարման, դեղերի գրանցման ընթացակարգերին, ինչպես նաև կենսական նշանակության դեղերի ապահովվածությանը վերաբերող հարցեր։ Անդրադարձ է եղել ԵԱՏՄ շուկայում դեղերի արտադրությանը և գրանցմանը վերաբերող խնդիրներին։ Ներկայիս աշխարհաքաղաքական բարդ իրավիճակով պայմանավորված` դեղերի Հայաստան ներմուծման հնարավոր խոչընդոտները կանխելու համար քննարկվել են մի շարք տարբերակներ։
Հեղինակ՝ Լիլիթ Հովաննիսյան
Ինֆոգրաֆիկները՝ Անուշ Բաղդասարյանի
Այլ հոդվածներ այս շարքից՝ #AccesstoHealthCare
ՈՒՇԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ © Ampop.am կայքի նյութերի և վիզուալ պատկերների հեղինակային իրավունքը պատկանում է «Լրագրողներ հանուն ապագայի» ՀԿ-ին: Արգելվում է օգտագործել Ampop.am կայքի նյութերն ու վիզուալ պատկերները առանց պատշաճ հղման: Առցանց այլ հարթակներում Ամփոփի պատրաստած և տարբերանշանը կրող վիզուալ պատկերները հնարավոր է վերբեռնել միայն ԼՀԱ-ի հետ համապատասխան համաձայնության դեպքում:
Փորձագետի կարծիք
Հրապարակվել է` 24/10/2022
