Իրանի քաղաքացիներն այս օրերին սկսում են նոր տարվա պատրաստություն տեսնել։ Այո, փետրվարի կեսերից, քանի որ Ամանորը կամ պարսկերեն՝ Նոուռուզը, Իրանի Իսլամական Հանրապետությունում նշում են մարտի 21-ին։

Հայաստանի հարևան երկրում սպասում են 1402 թվականի գալստին՝ իրենց թվարկությամբ։ Դժվար թե ես այդ օրերին այնտեղ լինեմ, սակայն անցած տարվա դեկտեմբերի վերջին, երբ մեզ մոտ էին պատրաստվում դիմավորել 2023 թվականը, կնոջս հետ Թեհրանում էինք, որտեղ որևէ բան չէր էլ հուշում մեզ համար տարվա ամենակարևոր տոներից մեկի՝ Ամանորի մասին։

Իրանը ճանաչելու համար շատ այլ պատճառներ կան, որոնցից մի քանիսին կփորձեմ անդրադառնալ իմ այս երկու մասից բաղկացած ակնարկում։

Իրան ասելիս․․․

Կարծում եմ չեմ սխալվի, եթե ասեմ, որ Իրանի մասին լսելիս Հայաստանի շարքային քաղաքացու մոտ սովորաբար հետևյալ ասոցիացիաներն են առաջանում՝ սանկցիաներ, միջուկային ռումբ, Ավարայր, հարբած փղեր, մուսուլման։ Վերջին շրջանում՝ նաև Հայաստան-Իրան սահման, որը կարմիր գիծ է Թեհրանի համար։

Իսկ ես այստեղ կանդրադառնամ մեր հարևան երկրի այսօրվա իրականությանը՝ այնտեղ ապրող մարդկանց, նրանց երազանքներին, սննդին, հագուստին, համացանցի սահմանափակ հասանելիությանը, ինչպես նաև նորաձևությանը։ Այո, նման բան էլ կա։

Նախ, պարզենք՝ ինչպես հասնել Իրան

Երևանից Իրանի մայրաքաղաք՝ Թեհրան, հասնելու էժան տարբերակը ավտոբուսն է, մեկ ուղղությունը՝ մոտ 15 հազար դրամ, տևողությունը՝ համարյա մեկ ամբողջ օր։ Մի զարմացեք, երկու մայրաքաղաքների միջև հեռավորությունը 1206 կմ է։

Ավտոբուսով ճամփորդելու դեպքում կտեսնեք Հայաստանի հարավը, սարերը։ Հավանաբար գիշերով կանցնեք սահմանը, դրանից հետո ճանապարհն ավելի հարթ ու հանգիստ կլինի։ Վաղ առավոտյան կհասնեք Թեհրան։

Արագ հասնելու համար պետք է մեկնել ինքնաթիռով․ Երևան-Թեհրան-Երևան չվերթի տոմսը մենք գնեցինք շուրջ 94 հազար դրամով։ Թռիչքի տևողությունը՝ 1,5 ժամ։

Թռչում էինք այն օրերին, երբ Արարատյան դաշտում մառախուղ էր․ ինքնաթիռի պատուհանից բացվում էր Մասիսի շքեղ տեսարանը՝ ամպերից վեր, մայրամուտի բորբ արևի լույսերում․․․

Չգիտեմ սեզոնից է կախված, թե այլ բանից՝ ինքնաթիռի վերջին շարքերը դատարկ էին։ Իրանում ալկոհոլը արգելված է, ու երբ ուղեկցորդուհիները խմիչքներ էին առաջարկում, իրանցիները (հավանաբար բոլորը) խնդրում էին գինի։

Երբ հասանք Թեհրան, ժամի փոփոխություն չզգացինք։ Թեհրանը կես ժամ է հետ Երևանից։ Երեկոյան թռիչքից հետո եղանակի տարբերությունն էլ մեծ չէ․ ավելի մեծ տարբերություն զգացվում է ցերեկը։

Առաջին բանը, որ գիտակցեցինք, Թեհրանի մեծությունն էր։ Օդանավակայանից մեզ ուղեկցող իրանցի երիտասարդն ասաց, որ մեքենայով օդանավակայան հասնելու ընթացքում հասցրել է հետևել, թե ինչպես է մեր օդանավը բարձրացել, հասել Թեհրան ու վայրէջք կատարել։ Թեհրանի հյուսիսից ինքն այդ ընթացքում հասել էր հարավում գտնվող օդանավակայան։ Քշել էր 2 ժամ։

Ինչպե՞ս հարազատներին տեղեկացնել՝ հասել ենք, լավ ենք

Իրանում արգելված և արգելափակված են մեր օգտագործած հավանաբար բոլոր սոցցանցերն ու մեսենջերները՝ Facebook, Instagram, Telegram, Viber, Whatsapp և այլն։

Ամեն ինչ սկսվել է 2009 թվականի շատ խոշոր ցույցերից, որոնց կազմակերպման համար օգտագործում էին հատկապես Twitter-ն ու մյուս ցանցերը։ Նմանատիպ իրադարձությունների կրկնություն թույլ չտալու համար երկրի իշխանություններն արգելափակեցին դրանք։

Ասում են՝ տեղական փոխարինողը կա, բայց ոչ ոք չի օգտվում դրանից։ Նախընտրում են VPN ծրագրեր դնել հեռախոսում ու դրանցով մտնել համաշխարհային ցանցեր։ Այս ամենն այնքան տարածված է, որ հյուրանոցի աշխատողներն էլ, առանց քաշվելու, մեզ օգնում էին գտնել աշխատող VPN։

Կետ Ա․ Վատն այն է, որ VPN ծրագրերն իրականում պետք է նախապես տեղադրեք հեռախոսում, քանի որ տեղում քաշելը դժվար է։ Բայց եթե անգամ նախապես եք տեղադրել, միևնույն է, դրանց մեծ մասը չի աշխատի Իրանում, որովհետև արդեն արգելափակված կլինի։ Դա է պատճառը, որ կոնկրետ ծրագիր խորհուրդ տալն անիմաստ է։

Իսկ եթե անգամ Ձեր գտածն աշխատի, ապա շատ դանդաղ․ դա էլ այդ ծրագրերի առանձնահատկությունն է։ Դրան կավելանա այն, որ տեղական Wifi ցանցերը բավական թույլ են, չեն դիմանում մեծ թվով բաժանորդների պահանջներին։

Հեռախոսիս էկրանին կարող եք տեսնել, թե ինչպիսին են վերբեռնման արագությունը՝ 8,26 կիլոբայթ վայրկյանում, և ներբեռնման արագությունը՝ 316 կիլոբայթ վայրկյանում։ Այդպիսի արագությամբ այս նկարը Instagram կարելի է վերբեռնել 35 ժամում։

Կետ Բ․ Իհարկե, եթե միացրել եք հայկական քարտի ռոումինգը, ապա սոցիալական ցանցերը Ձեզ համար բաց կլինեն, քանի որ իրանական կոնկրետ այս արգելանքը օտարների համար չի գործում։ Բայց Ձեզ դուր չեն գա ինտերնետի ռոումինգային գները։ Ստիպված կլինեք վերադառնալ կետ Ա-ին։

Ի դեպ, իշխանությունները, որոնք Իրանում արգելափակել են այդ ցանցերը, շարունակում են օգտվել դրանցից, ունեն սեփական էջերը, դրանց մի մասը նաև հաստատված են (էին) սոցցանցերի կողմից որպես պաշտոնական էջեր։ Սա կարելի է համարել երկակի ստանդարտների կիրառում, բայց իրականում ավելի մեծ խնդրի մի մասն են։

Ինչպես հաղորդակցվել իրանցիների հետ

Սկզբում բարևի համար օգտագործում էի ուղղակի «սալամ» բառը, որ բարևելու հայտնի ձև է ամբողջ մուսուլմանական աշխարհում։ Բայց իրանցիները մի բարևով չեն սահմանափակվում։ Նրանց հետ բարևի արարողությունը շարունակվում է մի քանի նախադասությամբ։ Նույնը՝ հաջողություն մաղթելիս։ Եվ այդ արտահայտությունները մի քանի տասնյակ են։ Դրանց մի մասը նույնիսկ տարօրինակ է թվում։

Օրինակ․
– Դասթադ դարդ նա՛ քոնադ (թարգ.՝ ձեռքդ չցավի),
– Խասթե նա՛ բաշիդ (թարգ.՝ չհոգնես):

Այս քաղաքավարի խոսքերը համարյա պարտադիր են, եթե նույնիսկ ընդամենը մեկ հարց պիտի տաք անծանոթ անցորդին։ Բախտներս բերեց, որ երիտասարդությունը քի՜չ-քի՜չ հեռանում է այս շատ իրանական սովորույթից։ Չնայած դրան՝ միշտ զգում էինք և՛ երիտասարդների, և՛ հատկապես մեծերի կողմից շատ բարեհամբույր ու հոգատար վերաբերմունքը։ Առհասարակ սրտաբաց ժողովուրդ են։

Իսկ եթե պարսկերեն չգիտեք, Ձեզ կզարմացնի, թե իրականում ինչքան ծանոթ կլինեն շատ բառեր։ Հատկապես այն բառերը, որոնք լսել եք ավագ սերդնից։

• Այո, վերևում տեսաք մեր դարդը այն պարսկերենում ցավ է նշանակում, այդ թվում՝ ֆիզիկական ցավ։ Մեր «ջիվանը» պարսկերենում ջավանն է, բրինձը բերենջն է, զանգը նույն զանգն է։
• Չարենցի ու Սայաթ-Նովայի էշխը պարսկերենում սերն է։ Հայկական յարը պարսկերենում յարն է։
• Չարենցի պատկերով թղթադրամի հազար թիվը նույնն է պարսկերենում՝ հազար։
• Բարբառային դրուստը (ճիշտ), դոստը (ընկեր), սալամաթը (ողջություն, առողջություն) ունեն նույն իմաստը, հնչում են՝ դորոսթ, դուսթ, սալամաթ։

Բայց մի ոգևորվեք։ Եթե հատուկ չեք սովորել պարսկերեն կամ արաբերեն, ուրեմն կարդալ չեք կարողանալու, նույնիսկ մի փորձեք, աչքերը կցավեն 🙂 Պարսկերենում ունեն 4 հատ «զ» տառ, 3 հատ «ս» տառ և այդպես շարունակ։ Եթե արաբերենում այդ տառերը գոնե տարբեր հնչողություն ունեն, ապա պարսկերենում դրանք նույնն են, միայն թե ավանդույթի ուժով բառերը գրվում են իրենց առաջնային տեսքով։

Խանութների անվանումները հիմնականում պարսկերեն են, արաբատառ։ Լատինատառ քիչ է հանդիպում․ այդպես գրում են մեծ խանութների, բանկերի վրա՝ պարսկերենի կողքին։ Անգլերենը կամ լատինատառը երբեմն տեսնում էի, օրինակ, տրանսպորտում, և դա Թեհրանի տրանսպորտի դրական կողմերից է։

Մեզ հանդիպած սովորական մարդկանց մեծ մասը չէր խոսում անգլերեն։ Նույնիսկ չգիտեին հասարակ բառեր, օրինակ՝ street։ Բայց շատ պատրաստակամ էին օգնել, չէին մերժում երբեք, փորձում էին իրենց լեզվով, ձեռք ու ոտքով բացատրել։

Հաջորդ լուսանկարում էլ հյուրանոցի սևագործ աշխատողներից մեկի ձեռքն է։ Խնդրեցինք ցույց տալ մոտակա գրախանութի տեղը, միանգամից հենց ձեռքի մեջ գծեց մեր ճանապարհը։ Խնդրեցի՝ նկարեմ ձեռքը, որ կարողանանք ափի «քարտեզին» նայելով՝ հասնել մեր ուզած վայրը։

Ինչպես տեղաշարժվել

Եթե անկեղծ, ես կգերադասեի չտեղաշարժվել Թեհրանում, մանավանդ պիկ ժամերին։ Որովհետև Իրանի մայրաքաղաքում ավտոմեքենաների թիվը 5 անգամ գերազանցում է ընդունելի քանակը։ Ժամը մոտավոր 16:00-19:00 հատվածում շարունակվում են քաղաքի կիլոմետրանոց խցանումները, որոնք կարող են ձգվել մինչև հարևան փոքր քաղաքները։ Պարսկերենում այդ խցանումներին ասում են ուղղակի «թերաֆիք»։

Տեղացիները համարում են, որ դա անգլերեն «traffic» (հայ․՝ երթևեկություն) բառից է։ Բայց այդ խցանումը տեսնելուց հետո ես հակված եմ կարծել, որ իրականում դա անգլերենի «terrific» բառից է 🙂 Այս մեկը թարգմանվում է որպես զարհուրելի, սարսափելի, սոսկալի և, վստահաբար, ավելի ճշմարիտ է նկարագրում Թեհրանի պիկ ժամերի երթևեկությունը։

Ավելի լավ է մեկ անգամ տեսնել, քան մեկ անգամ հայտնվել «թերաֆիքի» մեջ

Մի անգամ էլ մե՛նք հայտնվեցինք «թերաֆիքի» մեջ․ տաքսիով երկու ժամ գնում էինք քաղաքի կենտրոն՝ դեպի շուկա, ու չգիտեինք, որ այդ ժամին չարժի գնալ այնտեղ։

Երևանի վատ երթևեկությանը, խցանումներին սովորած լինելով էլ՝ միևնույն է խորհուրդ չեմ տա Թեհրանում մեքենա վարել։ Այստեղ նաև գործում է քաղաքի տրանսպորտային գոտիավորում, բայց այն այնքան խուճուճ է, որ գլուխ հանելու համար հավանաբար պետք է ծրագրավորող լինես։

Նախ քաղաքը ունի երեք հիմնական գոտի։ Բացի այդ, գործում է զույգ ու կենտ օրերի սկզբունքը։ Բայց եթե նույնիսկ ամեն ինչ դրականորեն համընկել է, ամեն սեզոնի միայն 12 օր կարող ես օգտվել քաղաքի կենտրոն մտնելու անվճար հնարավորությունից։ Այլապես կտուգանվես։

Փոխարենը գործում է մետրոյի 7-գծանոց համակարգը, որը, սակայն, Երևանի մետրոյի պես է՝ ամենահաս չէ։ Քաղաքի բոլոր թաղամասերը չէ, որ ունեն մետրոյի կայարաններ։

Նույն կերպ կա ավտոբուսների ցանց, նույնիսկ երկու ցանց։ Առաջինն ավելի քաղաքակիրթ տարբերակն է․ այս ցանցով շարժվող ավտոբուսները շարժվում են փողոցի՝ հատուկ հատկացված գծերով (լուսանկարում՝ ազատ հատվածը), կանգնում են ճիշտ կանգառներում, մեծ են ու շատ։ Բայց սրանք նույնպես ոչ բոլոր փողոցներով ու թաղամասերով են անցնում։

Այո, ավտոբուսներում կան կանանց և տղամարդկանց համար նախատեսված առանձին, առանձնացված հատվածներ, բայց այդ մասին մանրամասն կնկարագրենք հաջորդիվ։

Իսկ մետրոյի ու ավտոբուսի կոնկրետ այս գծերից Դուք հավանաբար չեք կարողանա օգտվել, եթե խստորեն հետևեք կանոններին, քանի որ մետրոյի ու այս ավտոբուսների տոմսերը միայն ու բացառապես քարտային համակարգով են։ Քեշ չի ընդունվում։

Եթե ուզում եք այդ քարտերից գնել, պետք է բանկային քարտով անեք դա։ Միայն և բացառապես։

Եթե ունեք հայկական Visa կամ Master քարտ, ապա դրանք չեն աշխատի Իրանում։ Պետք է տեղական քարտ, որը Ձեզ չեն տա, եթե քաղաքացի չեք կամ աշխատանքի թույլտվություն չունեք։

Այնպես որ, ավելի հեշտ է ինչ-որ մեկին խնդրել, որ Ձեր փոխարեն վճարի տոմսի գինը։ Տոմսը չունի ժամային սահմանափակում, մեկ տոմսով կարող եք անցնել ամբողջ գիծը, մետրոյում՝ նաև գիծ փոխել։

Տոմսի գինը մի քանի տասնյակ դրամ է, ու մեզ օգնող թեհրանցիներից ոչ մեկը չի վերցրել մեր առաջարկած գումարը։ Նրանցից առաջինին խնդրեցինք, որ թույլ տա պատասխան լավություն անել, խնդրեց աղոթել Իրանի համար։ Կին էր, առանց գլխաշորի։

Ցույցերն ու գլխաշորը

Այո, մեզ մոտ էլ անհանգստություն կար, որ մեկնում ենք մի քաղաք, որ վերջերս ցնցվում էր խոշոր ցույցերից, որոնց ընթացքում էլ լինում էին զոհեր։ Նախապես որոշել էինք, որ Թեհրանում ոստիկաններից  կճշտենք՝ արդյոք ցույցեր կա՞ն այն վայրերում, ուր ուզում ենք գնալ։ Ու եթե վտանգ լինի, փոխենք մեր պլանները։

Տեղի մեր ծանոթները զգուշացրին, որ ցույցերին նույնիսկ մոտ լինելը կարող է վտանգավոր լինել․ կարող են անկանոն կրակոցներ լինել։

Բարեբախտաբար, այդպիսի իրավիճակների ականատես չեղանք։ Ընդհակառակը, հիմնականում կյանքը շատ ակտիվ էր, անհանգստություն չէր զգացվում։ Կարելի է ասել, որ ցույցերն արդեն մարել են։ Բայց ըմբոստությունն իրականում մնացել է, և ամեն կայծից նոր խոշոր ցույցեր կարող են սկսվել։

Ոստիկանությունը և հատուկ նշանակության ուժերը փորձում են կանխել դա։ Այցի ընթացքում կենտրոնական փողոցներից մեկում այդպիսի ուժի ցուցադրության հանդիպեցինք։

Սև հագած, հատուկ նշանակության արտահագուստով, զրահափոխադրիչներով ու մոտոցիկլետներով ուժայինները կտրուկ ողողեցին փողոցներն ու բաշխվեցին խաչմերուկներում։ Դա մեզ որոշակի լարվածության մեջ գցեց, բայց տեղացիների հանգիստ արձագանքը տեսնելով՝ մենք էլ վերադարձանք մեր զբոսանքին։

Երբ առաջին անգամ էինք Թեհրանում (6 տարի առաջ էր), նկատել էինք, որ գլխաշոր կրում են բոլոր կանայք և աղջիկները՝ դեռահասությունից սկսած։ Այս անգամ բացահայտեցինք, որ, հատկապես երիտասարդների շրջանում, մի մասն ուղղակի չի կրում։ Ոչ թե ուսերին է գցում, որ անհրաժեշտության դեպքում ասի՝ «գլխիս վրայից ընկել է», «չեմ նկատել» և այլն, այլ հենց չունի, չի գցում գլխին, չի կրում ուսերին, իր մոտ չունի ընդհանրապես։

Եվ դա դիրքորոշման արտահայտում է։ Որովհետև, ասում են, այս ցույցերն իրանցիներին ավելի ըմբոստ են դարձրել։

Երբ ծանոթների ու նաև տեղացի փորձագետների հետ շփվում էինք, նրանք էլ հաստատում էին մեր տպավորությունը, որ ցույցերը միայն գլխաշոր կրելու և առհասարակ կանանց իրավունքների համար չէին։ Դրանք արտահայտում էին կուտակված ամբողջ դժգոհությունը, որ ունեն իրանցիները։ Այդ դժգոհության բազմաթիվ, հատկապես սոցիալական պատճառներ կարելի է նշել, բայց այլ առիթով։

Շարունակելի․․․

Հեղինակ՝ Գարիկ Հարությունյան 
Լուսանկարները՝ հեղինակի

Ակնարկի երկրորդ մասը կարդացեք այստեղ՝ «Պատառիկներ հարևան անճանաչ Իրանից․ մաս 2-րդ»

ՈՒՇԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ © Ampop.am կայքի նյութերն ու «Ամփոփ Մեդիա» տարբերանշանը կրող վիզուալ պատկերներն այլ աուդիովիզուալ հարթակներում հրապարակել հնարավոր է միմիայն «Ամփոփ Մեդիայի» և/կամ ԼՀԱ-ի ղեկավարության հետ համապատասխան համաձայնության դեպքում:

Հրապարակվել է` 25/02/2023