Մեջքով դեպի տեսախցիկը նստած կինը, բառերը հատ առ հատ ընտրելով, պատմում էր իր ամուսնական կյանքի պատմությունը. 2002 թվականն էր, 16 տարեկան էի, երբ ամուսնացա, ընտրյալս մեծ էր ինձանից 6 տարով:

«Փոքր հրապուրանք էր, բայց ես այն ժամանակ համոզված էի, որ դա է մեծ սերն, ու մենք ծերանալու ենք մի բարձի՝ երկար ու ձիգ երջանիկ տարիներ միասին ապրելով: Սխալվեցի… Գրեթե յուրաքանչյուր օր վեճ ենք ունեցել: Ինձ հանգստացնում էին, ասում էին` եթե ծեծում է, ապա սիրում է: Դա ո՞նց կլինի»,- պատմում է Ալինան (անունը փոխված է):

Զույգը բնակվել է Արմավիրի մարզում: Ալինայի ամուսինը մշտական աշխատանք չի ունեցել: Ապրել են վարձով: Ընտանիքը հիմնականում ապրել է ծնողների օգնությամբ, նաև Ալինան է ժամանակ առ ժամանակ տարբեր աշխատանքներ կատարել, որի դիմաց ստացել է փոքր վարձատրություն: Երեխաների լույս աշխարհ գալուց հետո ընտանիքի սոցիալական վիճակն էլ ավելի է վատացել, ավելացել են նաև վեճերը, որոնք հիմնականում ուղեկցվել են ամուսնու կողմից բռնություններով:

«7 տարի առաջ, երբ մի աղջիկս դեռ 4, մյուսն էլ 6 տարեկան էր, ամուսինս որոշեց մեկնել արտագնա աշխատանքի: Մտածեցի, որ գումար կուղարկի, կսկսենք մարդավարի ապրել: Գնաց ու ձայն չկար, ոչ մի կոպեկ չէր ուղարկում: Ես զանգում էի, խնդրում, որ օգնի, իսկ ինքը փող ուղարկելու փոխարեն որոշեց չթաքցնել փաստը, որ այնտեղ այլ ընտանիք ունի ու մեզ օգնելու միտք չունի: Չէի ուզում աղջիկներս անհայր մեծանան, խնդրեցի, որ իր հարազատները խոսեն հետը, օգնեն մեզ»,- ասում է Ալինան:

Հարազատների միջամտությունից հետո ամուսինը վերադարձել է Հայաստան, սակայն կարճ ժամանակով: Ալինան ասում է, որ Հայաստանում գտնվելու ընթացքում նա հասցրել է իրեն ու երեխաներին մի քանի անգամ ծեծի ենթարկել այն պատրվակով, որ խաղացել են իր հեղինակության հետ` դիմելով այլոց օգնությանը, ու ընտանիքին տեղափոխել է իր ծնողների տուն:

«Բայց խնդիրն այն էր, որ ի սկզբանե ծնողների հետ կոնֆլիկտ ենք ունեցել: Ինքը գլուխն առավ, փախավ այդ կռիվներից, իր կյանքը դասավորեց ուրիշ կնոջ հետ, իսկ ինձ ուղարկում էր ստրկության: Դա այլ կերպ բնութագրել հնարավոր չէ»,- ասում է Ալինան:

Կրկին արտագնա մեկնելուց առաջ ամուսինը Ալինային զգուշացրել է, որ անգամ մտքի ծայրով չանցկացնի ամուսնալուծության մասին՝ հակառակ դեպքում կսպանի նրան:

«Սկեսրայրիս հետ նույն հարկի տակ ապրելը դժոխքի պես մի բան էր: Մեզ արգելված էր ջեռուցիչ միացնել անգամ ամենացուրտ եղանակին: Ասում էր` ադեալով փաթաթվեք, գնացեք սենյակ ու ձեր շնչով տաքացեք: Եթե երեխաներս հաց ուտելուց հանկարծ մի աղմուկ հանեին, եթե հանկարծ բերանի ճպճպոց լսվեր, ծեծն անպակաս էր: Ու ես եթե հանկարծ ուզեի տանից ոտքս հանել, մեկ էլ sms էր գալիս ամուսնուցս, որ տեղդ նստի, թե չէ կգամ կսպանեմ: Ու գալիս էր: Էլ մուրճով է ծեծել, էլ կացինով է հարձակվել վրաս…»,- պատմում է Ալինան:

Ծնողական ժողովներից մեկի ժամանակ իրավապաշտպան կազմակերպության  բուկլետ են բաժանել ներկաներին: Ալինան ասում է, որ բուկլետում նկարագրված էր ճիշտ իր վիճակում ապրող կնոջ մի պատմություն և ասվում էր, որ բռնության ենթարկվելու դեպքում կարելի է դիմել տվյալ կազմակերպության օգնությանը: 2017թ. հունվարին, երբ ամուսնու հայրը հերթական վեճից հետո հարսին և թոռներին տնից դուրս է արել, Ալինան գնացել է իր ծնողների տուն, ապա դիմել տվյալ իրավապաշտպան կազմակերպությանը:

Ի՞նչ աջակցություն են ցուցաբերում իրավապաշտպան կազմակերպությունները բռնության ենթարկվածին

Հայաստանում այսօր գործում են մոտ մեկ տասնյակ իրավապաշտպան կազմակերպություններ, որոնք հոգեբանական, իրավաբանական  աջակցություն են ցույց տալիս բռնության ենթարկված կնոջը: Այդ կազմակերպություններից միայն երկուսն ունեն ապաստարան, ուր տուժածը կարող է ժամանակավոր ապաստան գտնել: Դրանք են` «Կանանց աջակցման կենտրոնն» ու «Կանանց իրավունքների կենտրոնը»:

«Մեզ մոտ աշխատանքն սկսվում է թեժ գծին զանգ ստանալուց հետո», – ասում է «Կանանց իրավուքների կենտրոնի» հոգեբան Մարինա Եղիազարյանը և ավելացնում, – «Զանգերին պատասխանում է հոգեբանը, նա գնահատում է իրավիճակը, խորհրդատվություն է մատուցում, ապա կինը հրավիրվում է մեր կենտրոն»:

Ալինան ևս դիմել էր «Կանանց իրավուքների կենտրոն»: Կենտրոնի աշխատակիցներն ասում են, որ նա հուզական անկայուն վիճակում էր, գտնվում էր բարձր տագնապայնության մեջ և կար ընդհանուր լարվածություն:

«Մենք նրան հրավիրեցինք կենտրոն: Բռնության հետքերն ակնհայտ էին: Նրան տրամադրվեց ամբողջական աջակցություն, օգնել ենք հոգեբանորեն, իրավաբանական հարցերով, ապաստանով, որի տեղը պահվել է գաղտնի, որովհետև այս դեպքում կար կյանքին սպառնացող վտանգ»,- ասում է Եղիազարյանը:

Ալինան կենտրոնում մնացել է մոտ երեք ամիս, մինչև իրավիճակի հանդարտեցումը, որից հետո կենտրոնի աշխատակիցների աջակցությամբ գտել է աշխատանք, այնուհետև տեղափոխվել վարձով բնակարան: «Այսինքն, երբ կար երաշխիք, որ նա կարող է միայնակ ապրել, նոր գնաց կենտրոնից»,- ասում է կենտրոնի հոգեբանը:

«Կանանց իրավուքների կենտրոնի» թեժ գիծը տարվա ընթացքում հազարից ավել զանգ է ընդունում: Այդ զանգերից մի քանի հարյուրը առաջնային զանգեր են այն կանանցից, որոնք առաջին անգամ են դիմում կենտրոնի օգնությանը: Զանգող կանանց կեսը հիմնականում տեղեկացնում են, որ ենթարկել են հոգեբանական բռնության, մյուս կեսը` ֆիզիկական:

Ընտանեկան բռնությունը իբրև քրեական գործ

Վերջին տարիներին Հայաստանում ավելանում են ընտանեկան բռնության դեպքերը: Պաշտոնական վիճակագրության համաձայն` միայն 2016թ. գրանցվել է կանանց դեմ ընտանեկան բռնության 756 դեպք, իսկ 2012-2015թթ.` տարեկան 575-784 դեպք:

ՀՀ քննչական կոմիտեի (ՔԿ) վարույթում 2017թ. առաջին կիսամյակի ընթացքում քննվել է ընտանեկան բռնության վերաբերյալ 215 քրեական գործ, որոնցից մեկը՝ Քննչական կոմիտեի զինվորական քննչական գլխավոր վարչության վարույթում:

Քրեական գործերի մեծ մասը վերաբերում է ամուսնու կողմից  կիրառված բռնությանը՝ ծեծին: Բացի այդ՝ գրանցվել են երեխաների նկատմամբ սեռական  ոտնձգության,  ծնողի կողմից երեխային պահելուց չարամտորեն խուսափելու դեպքեր և հանցավոր այլ դրսևորումներ։ Համաձայն ՔԿ-ի տվյալների՝ 2015թ. ընտանեկան բռնության համատեքստում սպանությունները կազմում են Հայաստանում գրանցված սպանությունների 17%-ը:

Օրենքն ու ընտանեկան բռնության կանխարգելումը

Դեկտեմբերի 13-ին ԱԺ-ում ընդունվեց «Ընտանիքում բռնության կանխարգելման, ընտանիքում բռնության ենթարկված անձանց պաշտպանության և ընտանիքում համերաշխության վերականգնման մասին» օրենքը: Սակայն սա  իրավապաշտպան կազմակերպությունների կողմից դրական արձագանք ստացած օրենքը չէ:

Նախագծի առաջին քննարկման ընթացքում ՀՀ ԱԺ փոխնախագահ, ՀՀԿ խմբակցության պատգամավոր Արփինե Հովհաննիսյանը հայտարարել էր.

«Ավանդական ընտանիքը հասկացվում է այն, ինչ ՀՀ Սահմանադրության մեջ է ամրագրած՝ տղամարդու և կնոջ միությունը և ոչ թե մյուս ավանդական արժեքների ու հարակից բաղկացուցիչների ընկալում…: Օրենքը կկարգավորի, եթե պետության աջակցությունը մարդը զգում է, ոչ թե մեկը գալու է, մտնի ընտանիք, քանի դեռ ընտանիքը չի հայցել աջակցություն»:

Մինչ ԱԺ-ում օրենքի ընդունումը, այն անցել է երկարատև ու բուռն հանրային քննարկումների փուլերով և բովանդակային փոփոխություններով:

Պատմական ակնարկ

Օրենքի նախագիծը քննարկման էր դրվել 2017թ. սեպտեմբերի 20-ից «Ընտանեկան բռնության կանխարգելման և ընտանեկան բռնության ենթարկված անձանց պաշտպանության մասին» անվանումով: Այս նախագծի փաթեթի ընդունմամբ ապահովվելու էին ընտանեկան բռնության կանխարգելման իրավական հիմքերը, ընտանեկան բռնության ենթարկված անձանց պաշտպանությունն ու անվտանգությունը, արդարադատության մատչելիությունը, քանի որ մինչ այս գործող օրենսդրությամբ այս ամենը չէր կարգավորվում: Իսկ մի շարք դեպքերում, օրենքում առկա բացերի պատճառով հնարավոր չէր լինում ապահովել ընտանեկան բռնության իրական սպառնալիքի ներքո գտնվող անձանց անվտանգությունն ու պաշտպանությունը:

Օրենքի նախնական տարբերակի կողմնակիցները պնդում են, որ այս նախագիծը բավարար մեխանիզմներ կտա ընտանեկան բռնության ենթարկված անձի և բռնություն կատարած անձի հետ բավարար աշխատանք տանելու համար: Ըստ իրավապաշտպանների, օրենքի ընդունումը կարող է նպաստել ընտանեկան բռնությունների դեպքերի և դաժան միջադեպերի նվազմանը: Մինչդեռ նախագծի ընդդիմադիրները պնդում են, որ սա Եվրամիության կողմից Հայաստանին պարտադրված օրենսդրական նախագիծ է, որը «միտված է ընտանիքներ քայքայելուն և ծնողներից երեխաներին խլելուն»: Օրենքի վերաբերյալ միասնական կարծիք չկար նաև Ազգային ժողովում. տարակարծություններ կային նաև իշխանական կուսակցության անդամների շրջանում:

Թեժ քննարկումներից հետո` նոյեմբերի 16-ին, կառավարության քննարկմանը ներկայացվեց օրենքի նախագծի փոփոխված տարբերակը, որը կրում էր արդեն  «Ընտանիքում բռնության կանխարգելման, ընտանիքում բռնության ենթարկված անձանց պաշտպանության և ընտանիքում համերաշխության վերականգնման մասին» անվանումը:

Այն իրավապաշտպանները, ովքեր մինչ այդ կողմ էին օրենքի նախագծին, փոփոխված տարբերակին դեմ արտահայտվեցին՝ պնդելով, որ փոխվել է օրենքի փիլիսոփայությունը: Ըստ նրանց, օրենքի նպատակը պետք է լիներ ընտանեկան բռնության պատճառով տուժած անձին օգնություն ցուցաբերելը, ինչը փոխված տարբերակում բացակայում է: Օրենքի նախկին պաշտպաններն իրենց դժգոհությունն արտահայտեցին նաև բողոքի ակցիայի միջոցով:

Ի հավելումն

Հայաստանում ընտանեկան բռնության կանխարգելման մասին օրենսդրական նախագծեր նախկինում ևս մշակվել են: 2007թ. նախագիծը մշակվել է հասարակական կազմակերպությունների, միջազգային և տեղական փորձագետների կողմից: Սակայն այն այդպես էլ գործադիր և օրենսդիր մարմինների կողմից չի ընդունվել:

2016թ.  Արդարադատության նախարարությունը  ստանձնեց օրենքի մշակումը և նոյեմբերի սկզբին օրենսդրական փաթեթը դրվեց շրջանառության մեջ, սակայն ընդամենը  մեկ օր մնաց նախարարության կայքում, ապա արագ հեռացվեց:

Հղումների պահոց

• «Կնասպանությունը Հայաստանում զեկույց` «լուռ համաճարակ»
• Human rights Watch-ի զեկույցը. «Հայաստան. իրադարձությունները 2016 թ.»

Ամփոփեց Արմինե Ավետիսյանը

Ինֆոգրաֆիկան` Աստղիկ Գևորգյանի

Պատասխանատու խմբագիր Սուրեն Դեհերյան

ՈՒՇԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆ © Ampop.am կայքի նյութերի եւ վիզուալ պատկերների հեղինակային իրավունքը պատկանում է «Լրագրողներ հանուն ապագայի» ՀԿ-ը: Արգելվում է օգտագործել Ամփոփի նյութերն ու վիզուալ պատկերները առանց պատշաճ հղման: Առցանց այլ հարթակներում Ամփոփի պատրաստած եւ տարբերանշանը կրող վիզուալ պատկերները հնարավոր է վերբեռնել միայն ԼՀԱ-ի հետ համապատասխան համաձայնության դեպքում:

Հրապարակվել է` 12/12/2017